Польскія каланісты-гаспадары. Пра мінулыя гады ўспамінае наш зямляк Барыс Барысевіч

– Нарадзіўся я ў далёкім 1927 годзе ў простай сялянскай сям’і. Усё сваё доўгае жыццё пражыў у Вязаўцы. Ды і жонка мая – Марыя Іванаўна – таксама  мясцовая, – расказвае Барыс Барысевіч.

Мае бацькі Марцін і Альжбета былі дольнікамі, інакш кажучы земляробамі. Праўда, так называць іх можна было з вялікай нацяжкай. Яны мелі ўсяго пару гектараў зямлі. А гэта і ворыва, і агарод, і паша.

У той жа час у асаднікаў было па 20-30 гектараў зямлі, яны трымалі добрую гаспадарку. Толькі кароў у іх налічвалася па 20 і больш галоў. Да асаднікаў наймаліся ў заробкі. За цэлы дзень працы плацілі адзін злоты, можна было ўзяць сенам ці іншым кормам для скаціны.

Па траву хадзілі ў лес. Нажнуць жанчыны мяшок і цягнуць дадому, каб карову пакарміць. Але калі трапляліся на вочы вартаўнікам, то маглі застацца і без травы, і без сярпа – усё забіралі. Увогуле кароў кармілі дрэнна. Зразумела, і надоі былі маленькія, за адзін раз усё выпівалі. Надоіць матуля тры літры малака, налье кожнаму па кубку і дасць лустачку хлеба – вось такі абед. А вясной часам і хлеба не было.

Ежа наша была аднастайнай. Гэта вараная бульба, каша з малаком ды квашаная капуста з агуркамі. А летам – яшчэ грыбы ды ягады.  Здараліся і прыемныя сюрпрызы. Неяк я з матуляй хадзіў у грыбы і злавіў маленькую казу. Забралі яе дадому, гадавалі, пасвілі ў двары. Але потым яна стала кульгаць і прыйшлося яе зарэзаць на мяса.

Апрацоўвалі зямлю, хто як мог. Прылады працы былі драўлянымі – і барана, і плуг. Каму ўдавалася дабыць жалеза, то рабілі рог на плуг.

Нацельная бялізна і верхняя вопратка былі самаробнымі. Самі пралі і ткалі, а спачатку трэба было пасеяць лён, прыбраць, памыць, пасушыць.

Кабанчык за падаткі

– Пры Польшчы кожны мусіў плаціць падатак за зямлю. Калі своечасова не заплаціш, прыходзілі апісваць маёмасць.

Працавала каса, у якой можна было ўзяць грошы ў доўг на 2-3 месяцы. Але калі своечасова не аддасі, то раслі вялікія працэнты.

Бацькі, каб заплаціць падаткі, гадавалі двух кабанчыкаў. Аднаго прадавалі, а другога калолі для сябе. Вось і атрымлівалася, што мяса елі толькі па святах.

«Будзеш вучыцца?» – «Буду, паночку»

– Наш навучальны год пачынаўся пасля Пакроваў, а заканчваўся ранняй вясной. Увесь астатні час дзяцей адпраўлялі да паноў пасвіць кароў. За лета пастушок мог зарабіць 3-4 пуды збожжа, а гэта вельмі добрая падмога для хатняй гаспадаркі.

Увогуле польскім уладам наша адукацыя была не патрэбная. Хочаш – вучыся, хочаш – не. Праўда, у нашай вёсцы быў адзін вучоны – вучыўся ў гімназіі. У яго сям’і быў знаёмы войт Галавінскі, які і даў накіраванне.

Яшчэ пашанцавала дачцэ лесніка. Неяк прыязджаў да нас сам Пілсудскі. Дык вось дзяўчына яго сустрэла і таксама атрымала накіраванне ў гімназію.

У школе быў адзін буквар на траіх, і чытаць даводзілася па чарзе. Аднак пыталі вельмі строга: прыйшоў – значыць, павінен вучыцца. Была жорсткая дысцыпліна, за непаслушэнства ці за неахайнасць білі лінейкай па руках.

– Будзеш вучыцца? – пытае пан настаўнік і лінейкай «жах-жах»…

А ты як вуж на патэльні падскокваеш і крычыш: «Буду, паночку, буду вучыцца!»

За якую-небудзь правіннасць маглі і на калені паставіць. Насыплюць грэчкі ці гароху, а ў выцягнутыя рукі дадуць трымаць дзве дошчачкі. І пакінуць на 10 хвілін.

Урокі ішлі на польскай мове, а за размову на беларускай – каралі. Мы вельмі любілі, калі прыязджаў бацюшка і навучаў нас праваслаўным малітвам і песням. Яны засталіся ў маёй памяці на ўсё жыццё.

У школу апраналіся ў тое адзенне, якое насілі і дома, іншага не было. На ногі – драўляныя чаравікі ці плеценыя лапці.

Наша сям’я лічылася не самай беднай. Мы з братам, які старэйшы за мяне на два гады, бралі перакус – па лусце хлеба і адзін кавалачак цукру на дваіх. Аднак хіба гэтым можна было наесціся?

Для тых, хто лічыўся бедняком, у школе варылі зацірку. У яе дабаўлялі сланечнікавы алей. Як толькі пах разносіўся па школе, я адразу адчуваў голад. Праўда, часам падыходзіў да раздатчыцы, і яна налівала мне крыху заціркі.

Салявыя ванны ад прастуды

– У той час ніякіх лекаў у нас не было. Пра пілюлі нават на ведалі. Лячыліся народнымі сродкамі: малінамі, вішняй, палыном.

Калі моцна прастывалі, рабілі так: у таз налівалі гарачую ваду, сыпалі туды соль і парылі ногі. Гэта быў самы дзейсны спосаб лячэння.

Сталі адной краінай

– У 1939 годзе сталі даходзіць чуткі аб тым, што хутка прыйдзе савецкая ўлада. Размовы хадзілі розныя, крыху асцерагаліся за будучыню. Аднак усе радаваліся краху польскай улады і з нецярпеннем чакалі Чырвоную армію.

Калі прыйшлі першыя салдаты, стала зразумела, што яны добра ставяцца да мясцовага насельніцтва. Сустракалі іх радасна, з кветкамі і музыкай.

У народзе панаваў радасны настрой: мы зноў сталі адной краінай.

Накіруйце камеру смартфона на QR-код і паглядзіце інтэрв’ю з Барысам Барысевічам у відэафармаце:

Фота з архіва Барыса Барысевіча